نفخ گوساله و دلایل و درمان نفخ گوساله
نفخ یکی از بیماری های گوارشی - تغذیه ای است وجود برخی بیماری های دستگاه گوارش و یا مصرف گونه های خاصی از گیاهان می تواند باعث بروز نفخ گردد. گوساله ها، بره های شیرخوار، اسب و گوسفند، گاوشیری و پرواری به این بیماری مبتلا می شوند. نفخ شیردان، نفخ شکمبه و نفخ روده از انواع رایج نفخ هستند. علاوه براین، نفخ را می توان به درجات حاد، نیمه حاد، مزمن و به نفخ اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد.
پروتئین های محلول برخی گیاهان مثل لگومینوزها، که بیشتر در سیتوپلاسم برگ ها وجود دارد، باعث ایجاد کفی پایدار در محیط شکمبه ای می شود. این کف از خروج گاز و آروغ زدن جلوگیری می کند و به این ترتیب نفخ ایجاد می.شود. در مقابل، مواد لیپیدی گیاهان و متابولیت های آنها و نیز موکوپروتئین های بزاق، عوامل ضد کفی هستند که با کاهش فشار سطحی مایعات شکمبه، به صورت ضد نفخ عمل می کنند. تند خوردن غذا و رطوبت بالای آن، می تواند به بروز نفخ کمک کند. یونجه خشک و غذاهای نرم و آسیاب شده نیز می توانند نفخ ایجاد کنند. مقدار زیاد کنسانتره در غذا، با افزایش بروز اسیدوز و کاستن از حرکات دستگاه گوارش،ی مانع خروج گاز و عبور غذا از مسیر گوارشی شده و در ایجاد نفخ مؤثر است. انسداد مری بر اثر فشار خارجی، انسداد کاردیا، اختلال عصب واگ و فتق دیافراگم از عوامل مهم عدم خروج گاز از محیط شکمبه اند.
بزاق در دستگاه گوارش با کاستن از کشش سطحی مایع شکمبه، داشتن خاصیت بافری و نیز با افزایش رقت مایع شکمبه ای و حرکت مواد غذایی، در کاهش احتمال بروز نفخ و حتی جلوگیری از بروز آن مؤثر است. از بیماری های عفونی غیر گوارشی، که با اثرگذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروز نفخ هستند، می توان به بیماری های سل و کزاز اشاره کرد. در بیماری سل، غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آن را مسدود می کند. بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال در عصب واگ، عمل ناودان مری را مختل کرده و زمینه ساز بروز نفخ مزمن می شود.
از بین عوامل میکروبی شکمبه، باکتری های کپسول دار و پلی ساکاریدهای تولیدی آنها، نقش بیشتری در ایجاد نفخ دارند. مراتع جوان و شاداب، مراتع اوره پاشی شده و مصرف زیاد گلوکز، کلسیم، منیزیم و مواد با نیتروژن زیاد، به بروز نفخ کمک می کنند. کلسیم با مسدود کردن استیل کولین و شل شدگی عضلات، و منیزیم با ایجاد شل شدگی عضلات شکمبه ای، در بروز نفخ مؤثراند.
خصوصیات فردی دام، همانند اثر ژنتیک دام در ساختمان شکمبه و حرکات آن و ترکیب پروتیین های بزاق و نیز عادت به چرا، از عوامل اثر گذار هستند. مصرف گونه های خاصی چون غلات جوان، کلم، نخود، لوبیا، لگوم ها، شبدر سفید و قرمز نیز در این زمینه نقش دارند.
لیس زدن به شکم، تنگی نفس مشخص، خارج کردن زبان از دهان، ریزش بزاق و خیز کیسه بیضه از علائم ظاهری وجود این بیماری هستند. در کالبد شکافی پس از تلف شدن دام، می توان پرخونی گره های لنفاوی سر و گردن، پرخونی بخش فوقانی دستگاه تنفسی، نرمی کلیه ها، پرخونی مخاط روده و گاهی پارگی شکم و دیافراگم را مشاهده کرد؛ همچنین لایه شاخی شکمبه به صورت ورقه ای کنده می شود و مخاط زیر آن به طور قابل توجهی پرخون به نظر می رسد. دامی که بر اثر نفخ زمین بخورد به زودی تلف می.شود. در نفخ حاد فشار زیادی بر ریه ها وارد می شود که می تواند باعث خفگی و مرگ حیوان شود.
درمان نفخ گوساله
در موارد خفیف، می توان از راهنمایی های زیر استفاده کرد:
- با قرار دادن تکه ای چوب در دهان، ترشح بزاق را تحریک کنید؛ به این صورت که دو سمت این چوب از دو طرف فک های دام بیرون باشد و با طنابی به سر حیوان بسته شود تا قابل خروج از محلش نباشد یا بلعیده نشود.
- از جوش شیرین به مقدار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم در یک لیتر آب استفاده کرده و به دام بخورانید.
- از روغن های غیر سمی مثل روغن های گیاهی به دام بخورانید
- گاز را توسط لوله ای از داخل شکمبه دام خارج کنید.
- از داروهای مربوطه همانند پولوگزالون و بلوترول استفاده کنید.
- مخلوطی از روغن های غیر سمی با داروها را به پهلوی دام بمالید؛ زیرا حیوان با لیس زدن بدن این مواد را می خورد.
- از روغن ها یا داروهای فوق در آبشخورها استفاده کنید. مقدار روغن های گیاهی، ۲۴۰ تا ۳۰۰ گرم به ازای هر راس دام و یا %۱ حجم آبشخور است.
- از ترکیبات ضد نفخ در پلت های غذایی استفاده کنید.
- روغن های گیاهی را بر روی علوفه و مرتع افشانه کنید؛ البته بارندگی تا حد زیادی این روغن ها را خواهد شست.
- حرکت دادن دام در سربالایی و ریختن آب سرد بر شکم دام نیز در موارد نفخ خفیف موثر است.
استفاده دائمی از روغن ها می تواند بر کیفیت شیر دام اثر گذار باشد. این روغن ها برجذب بتاکاروتن تأثیر منفی دارد؛ به این ترتیب مقدار بتاکاروتن در شیر و کره کم می شود؛ همچنین مزه بو و طعم شیر نیز تغییر خواهد یافت. از روغن هایی که آثار نامطلوب بر طعم و بو می گذارند میتوان روغن کتان، سویا و ماهی را نام برد. روغن بادام زمینی و امولسیون پیه، بهترین مواد هستند.
علت مرگ گوساله در عارضه نفخ
در گذشته، جذب گازهای سمی، مانند H2S یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ می دانستند ولی به نظر می رسد اینها از عوامل ثانوی به شمار می روند. علت اصلی مرگ، اختلالات -تنفسی خونی و قلبی است که بر اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود. در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف می کنند و pH محیط شکمبه اسیدتر است، پایداری کف بیشتر است. بیشترین پایداری در ۶ =pH گزارش شده است. در گاوهای پرواری ترکیبات ۴ تایی آمونیوم، مثل دی متیل دی آمیل آمونیوم برای درمان استفاده می شود. با اضافه کردن %۴ نمک به جیره غذایی، می توان دام را وادار به خورن آب کرد؛ به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می گردد. البته این کار باعث کاهش وزن دام می شود. دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد. گاو مبتلا به نفخ را در محیط تنگ قرار نداده و هرگز به پشت نخوابانید؛ بلکه گاو را در یک سراشیبی به گونه ای نگه دارید که سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد؛ به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع می شود. نفخ شیردان نیز به علت برگشتگی شیردان، که نوعی بیماری غیر تغذیه ای است ایجاد می شود. افزودن فرمالین (محلول %۳۷ فرمالدیید ) به میزان ۱ درصد به مایعات جایگزین شیر در غذای گوساله ها بروز نفخ شکمبه را کاهش می دهد و آثار جانبی در سلامتی گوساله ها ندارد.
نفخ شکمبه در گوساله ها در کمتر از ۵ هفتگی متداول نیست، زیرا تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد و ورود شیر یا جایگزین آن به شکمبه باکتری های غیر هوازی را زیاد کرده و فراورده های تخمیری آنها موجب نفخ می گردند تغذیه شیر با سرپستانک کمک کند که این نوع نفخ ایجاد نشود.
نفخ روده ها بیشتر در اسب ها و به دلیل گرفتگی روده ایجاد می شود. رفع نفخ روده از راه رکتوم صورت می گیرد.
مشخصاتتان را وارد کنید 