نژادهای گوسفندان بومی ایران
گله داری در ایران توسط عشایر پایه گذاری و به تدریج در میان روستاییان به صورت پرورش گوسفند و بز مرسوم شده است. در طول تاریخ غالب پرور ش دهندگان نیازهای غذایی، پوشاکی و سکونتی خود را از تولیدات گوسفند و بز تامین نموده و انتظار عاطفی و اقتصادی آنان از گله داری عمدتاً در جهت رفع کلیه نیازهای زندگی شبانی و روستایی بوده است، لذا انواع گوسفند و بز به صورت چند منظوره پرورش داده می شود.
این سیاست بهره برداری ایجاب نموده که از گوسفند و بز، شیر و فرآوردهای لبنی، گوشت، پشم، کرک و مو انتظار داشته و نهایتاً علی رغم تفاو ت های ژنتیکی بین گوسفندان ایرانی، هدف پرورش در کلیه جمعیت های تولید کننده تقریباً مشابه بوده است. بنابراین گوسفندان ایران به صورت یک منظوره پرورش داده نشده اند و بیشتر تابع پرورش چند منظوره بوده است. این مطلب وجه اختلاف اساسی بین روش پرورش نژادی جمعیت گله داری ایران با کشورهای پیشرفته در زمینه گوسفندداری می باشد. در نتیجه، در تقسیم بندی برمبنای تولید نمی توان به مثابه کشورهای پیشرو عمل نمود.
طبقه بندی گوسفندان بومی ایران
گوسفندان ایران همگی به استثنای نژاد زل ( بدون دنبه ) و قره گل ( نیم دنبه )، از جمله گوسفندان دنبه دار می باشند و به رنگ های مختلف سفید، سیاه، خرمایی، قهوه ای، نخودی، خاکستری و غیره دیده می شوند. گوسفندان بومی ایران را برحسب سفید یا رنگین بودن و نیز براساس وزن زمان بلوغ (سنگین، متوسط و سبک) می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
انواع نژادهای گوسفندان ایرانی
به آن دسته از گوسفندان که در صفات ظاهری و ژنتیکی شبیه هم بوده و بتوانند این صفات را به نتاج بعدی منتقل نمایند، نژاد می گویند. ولی با توجه اینکه کمتر مطالعات منسجم و جامعی در مورد مشخصات فنوتیپی و ژنوتیپی گوسفندان ایران به عمل آمده، لذا بهتر است که در نام گذاری ها از اصطلاح نژاد بومی استفاده شود.
بدیهی است که نژادهای متنوع گوسفند ایرانی، بنابر ماهیت ژنتیکی، تغییرات محیطی و نوع پرورش دارای تفاوت هائی از نظر میزان نسبی نوع تولید هستند و لذا میتوان آن ها را به شرح زیر تقسیم بندی کرد:
نژادهای بومی گوشتی: مغانی، شال، افشاری، کردی، لری، سنجابی، قزل، مهربانی، بختیاری، زل، دالاق، طالشی، ترکی قشقایی، زندی و کبوده شیراز.
نژادهای بومی گوشتی- پوستی: قره گل، زندی و کبوده شیراز.
نژادهای بومی گوشتی-پشمی: بلوچی، کلکوهی، ماکویی، کرمانی، نائینی، فراهانی وسنجابی.
نژادهای بومی گوشتی-شیری: شال، افشاری، لری، سنجابی، قزل، مهربانی و لری بختیاری.
تقسیم بندی نژادهای بومی گوسفند براساس شرایط اقلیمی
یکی از عوامل مهم در شکل گیری و تنوع نژادهای بومی گوسفند عوامل محیطی و اقلیمی می باشد.
ایران در منطقه ی معتدله ی خشک شمالی و در عرض متوسط کره زمین در جنب منطقه استوایی قرار دارد. بخش اعظم ایران در مقیاس جریا ن های عمومی نصف النهار جوی، منطبق بر ناحیه نشست هوا است و به این دلیل، در یک الگوی یک نواخت توزیع اقلیم، در منطقه کمربند مناطق خشک و بیابانی جهان واقع شده است. با این وجود، تنوع اقلیمی در ایران بسیار زیاد است که در کم تر کشوری دیده می شو د. دمای هوا از کمتر از -30 ( اردبیل ) تا بیشتر از 60 درجه سلسیوس ( برخی مناطق جنوبی و یا کویرهای مرکزی ایرا ن ) تفاوت می کند و باران متوسط سالانه ی آن از کم تر از 5 سانتی متر تا نزدیک 2 متر تغییرپذیر است.
کشور ما علاوه بر این که مساحت وسیعی از آن بیابان و یا نیمه بیابانی است، متاًسفانه در چند سال اخیر مواجه با بارندگی کم و نهایتاً خشک سالی شده است. با توجه به این موارد گوسفندان کشور هرکدام متناسب با محیط به خصوصی پرورش یافته اند. بنابراین باتوجه به این عوامل، می توان پراکنش مناطق زیست و پرورش گوسفندان بومی را از لحاظ شرایط جغرافیایی و اقلیمی کشور بشرح زیر تقسیم بندی نمود:
الف- منطقه آذربایجان – زاگرس
منطقه کوهستانی غرب کشور که از منطقه آذربایجان شروع و در جهت جنوب شرقی امتداد داشته و در انتهای جنوب شرقی استان فارس و نهایتاً منطقه کوهستانی کرمان تا هرمزگان خاتمه می یابد، شامل مناطق آذربایجان و زاگرس می باشد. این منطقه به علت بارندگی نسبتاً مناسب جهت رشد گیاهان مرتعی، رطوبت کافی هوا و گونه های مرتعی مطلوب و وجود مناطق قشلاقی، ییلاقی و میان بند در جوار آن و عوارض مناسب جغرافیایی، موجب شکل گیری نژادهای بومی متعدد گوسفند از قبیل ماکویی، قزل، کردی، سنجابی، لری، لری بختیاری، ترکی قشقایی، بهمئی در طول تاریخ زندگی اجتماعی و اقتصادی انسانی شده و در طی زمان مورد بهره برداری پرورش دهندگان قرار گرفته است.
ب- منطقه کوهستانی شمال (شمال غرب، شمال و شمال شرقی)
این منطقه شامل منطقه اردبیل، کو ههای البرز، کو ههای شمال خراسان می باشد. در این منطقه باتوجه به عوارض جغرافیایی و اقلیمی و تنوع پوشش گیاهی و میزان بارندگی و رطوبت نسبی، نژادهای بومی چندی زیست می نمایند که از غرب به شرق به ترتیب شامل نژادهای بومی مغانی، افشاری، شال، سنگسری، زل، دالاق، کردی خراسان می باشد.
ج- منطقه نیمه خشک
بارندگی این منطقه از 200 میلی لیتر پایین تر بوده و بعلت شرایط اقلیمی خاص، پایین بودن رطوبت نسبی هوا و نزولات آسمانی، تغییرات شدید درجه حرارت در شبانه روز، کمبود علوفه و عدم تنوع گونه های مرتعی، نژادهای بومی خاص و مقاوم به این شرایط در طول زمان های طولانی شکل گرفته اند. این نژادها عبارتند از خانواده بلوچی که شامل گوسفندان بلوچی خراسان، کرمانی، نائینی، کلکوهی، فراهانی و بلوچی سیستان و بلوچستان و همچنین گوسفندان کبوده شیراز، زندی، سنگسری، می باشند. گوسفند قره گل خراسان که به زیستگاه صحرایی قره قروم سازگاری یافته، در ادامه این صحرا در سرخس استان خراسان جزو گوسفندان منطقه نیمه خشک محسوب می شود.
د - منطقه سواحل جنوب و جنوب غربی
شامل سواحل خلیج فارس و دریای عمان تا گواتر می باشد، که به علت شرایط اقلیمی خاص، میزان رطوبت، وضعیت نباتات مرتعی و درجه حرارت بالا، تعدادی از نژادهای بومی گوسفندی شامل عربی خوزستان و ایلام، دشتستانی می باشد.
مشخصاتتان را وارد کنید 