گلاب گیری و طرز تهیه گلاب و اسانس
از زمان باستان، ایران به صنعت گلاب گیری اشتهار داشته و این کشور مرکز اصلی گل سرخ و گیاهان معطر به شمار می رفته است. ابن خلدون در کتابش در مورد اینکه ایرانیان سالانه حدود ۳۰۰۰ بطری گلاب به عنوان خراج به دولت عثمانی می دادند ذکر می کند. بیشترین کارگاه های تولید گلاب در میمند و فیروزآباد فارس بوده است. در حمله مغولان همراه با نابودی همه چیز این صنعت ( کشت دیم گل محمدی ) را نیز دچار رکورد کرد، به طوری که از آن تاریخ تاکنون این صنعت رواج قبلی خود را بازنیافته است.
روش گلاب گیری
اساس و پایه گلاب گیری بر مبنای تقطیر انجام می شود که این عمل در حوزه شیمی و اولین بار توسط دانشمندان ایرانی کشف شد. هنر گلاب گیری در قرن دهم میلادی توسط اعراب به اروپا برده شد و اولین کشور اروپایی که این هنر را در خدمت گرفت اسپانیا بود. عطر و گلاب گل سرخ ایران به علت شرایط مناسب آب و هوایی، از مرغوبیت خاصی برخوردار است و برای اینکه به مقدار کم تولید و بیشتر در داخل کشور مصرف می شود از شهرت جهانی برخوردار است. اکثر کشورهای عربی حوضه خلیج فارس، انواع مختلف عرقیات و گلاب را از ایران تهیه می کنند. متأسفانه اکثر مراکز و کارگاه های گلاب گیری کشور به صورت سنتی فعالیت می کنند. کمتر تولید کننده ای با ترکیبات شیمیایی مواد تولید شده آن آشنایی دارد.
ارزشمندترین بخش قابل مصرف گل محمدی گل های آن است که به صورت های مختلف در غذای انسان به مصرف می رسد در حال حاضر نیز گل محمدی عمده ترین منبع برای استحصال اسانس رز به شمار می آید. محصولات به دست آمده از گل محمدی به ویژه اسانس، گلاب و گل خشک علاوه بر مصرف داخل کشور، از ارقام مهم صادراتی نیز می باشد و عطر آن از مقبولیت خاصی در جهان برخوردار است.
کاربرد و موارد مصرف اسانس گل محمدی
اسانس گل محمدی نیز در صنایع عطرسازی و آرایشی و عطر درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. مقدار نسبتاً زیادی روغن های فرار در گلبرگ های معطر گل محمدی وجود دارد که توسط بخار آب استخراج می شود. از هر ۱۰۰۰ کیلوگرم گل تر، حدود یک کیلو اسانس به دست می آید. اسانس گل سرخ محمدی، مخلوط پیچیده ای از بیش از ۳۰۰ ترکیب مختلف شیمیایی از کربوهیدرات ها، استرها، اترها، ترکیبات کربونیلی، الکل ها، اسیدها و دیول ها است. بیشترین ترکیب از گلبرگ ها و جام گل به دست می آید. فنیل اتیل الکل و دیگر ترکیب های اصلی آن شامل الکل های ژرانیول، سیترونلول و نرول است.
سیترونلول، نرول و ژرانیول از مهمترین مواد فراری هستند که استفاده گسترده ای در صنایع عطرسازی، آرایشی و تهیه صابون ها دارند. فنیل اتیل الکل ترکیبی از مهمترین مواد معطر مصرفی در عطرها، مواد آرایشی و صابون ها و صنایع طعم دهنده به شمار می رود. این الکل در همه انواع عطرها به کار می رود.
کشور بلغارستان حدود 80 درصد تولید اسانس گل محمدی دنیا را به خود اختصاص داده است که مرهون صنایع تبدیلی و تکمیلی مدرنی است که توسط فرانسوی ها در آنجا تأسیس و فعالیت دارند. فرانسه بزرگترین کشور تولید عطر و ادکلن محسوب می گردد.
ایران به دلیل دارا بودن ماده اولیه مناسب از نظر کمیت و کیفیت محصول یکی از بزرگترین تولید کنندگان گلاب در جهان است. با توجه به اقبال عمومی در خصوص کاشت و توسعه گیاهان دارویی و نظر به اینکه گل محمدی یک گیاه چندساله است، کاشت این گیاه در این اراضی بجز جنبه های اقتصادی تولید گل از جنبه های حفاظت خاک و آب، آگروتوریسم، اشتغال زایی و ایجاد مهاجرت معکوس نیز حائز اهمیت بوده و لازم است در دستور کار دستگاه های اجرایی مرتبط قرار گیرد. همچنین گل محمدی یکی از گیاهان مهم اقتصادی در کشور است به طوری که هر ساله گلاب تولید شده و اسانس حاصل از آن علاوه بر مصرف داخلی به خارج کشور نیز صادر می شود بنابراین به عنوان یک گیاه راهبردی در زمینه حمایت از اقتصاد روستائیان و اشتغالزایی جوانان با توسعه صنایع کوچک، جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است. سازگاری گل محمدی به شرایط آب و هوایی کشورمان، وجود فرهنگ دیرینه تولید و مصرف، رونق و تقاضای بازارهای جهانی محصولات ایران به تبع آن اشتغالزایی و ارزآوری از جمله مسائلی است که توجه خاص به این گیاه را می طلبد. گلاب مایع خوشبو و بی رنگی است که از تقطیر گل های گل محمدی و بخار آب به دست آمده است.
درجه بندی گلاب از نظر کیفیت و خلوص
از نظر موسسه استاندارد، گلاب با توجه به میزان خلوص به سه درجه تقسیم می گردد:
الف- گلاب درجه یک که اسانس آن حدود ۴۰۰ میلی گرم بر لیتر است.
ب- گلاب درجه دو که اسانس آن نباید کمتر از ۱۲۰ تا ۲۰۰ میلی گرم بر لیتر باشد.
ج- گلاب درجه سه که اسانس آن حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم بر لیتر و کمی زرد رنگ است.
گلاب استاندارد، دارای ۱۵ میلی لیتر مواد معطر در ۱۰۰ میلی لیتر محلول است. استریل و پاستوریزه نمودن ظروف و گلاب موجب کاهش بار میکروبی در گلاب و جلوگیری از بروز مشکلات بهداشتی می گردد این مهم در روش های صنعتی نسبت به روش های سنتی استحصال گلاب به میزان قابل ملاحظه ای کاهش یافته و یا وجود ندارد. از نظر ویژگی های ظاهری گلاب باید شفاف، روشن، زلال، بدون رسوب، با طعمی اندکی تلخ و از نظر ویژگی های شیمیایی pH آن اسیدی فاقد باکتری هایی مانند اشرشیاکلی، سالمونلا، استافیلاکوکوس بیماری زا و سایر عوامل بیماری زا باشد.
گلاب گیری به روش های صنعتی و سنتی انجام می شود.
گلاب گیری سنتی
در روش سنتی گلاب گیری، گل ها پس از جمع آوری با آب مخلوط و با حرارت مستقیم عمل تقطیر انجام می شود. در این روش به ازای هر یک کیلو گل تر ۳ لیتر آب اضافه شده و بعد از ۶ الی ۷ ساعت ۲ لیتر از آن گلاب سنگین به دست می آید.
گلاب گیری صنعتی
در روش صنعتی گلاب گیری، به جای اضافه کردن آب و حرارت بالا، بخار آب تحت فشار معین بر روی گل ها به مدت 5 الی 6 ساعت تزریق شده و از هر یک کیلو گل تر ۳ الی ۴ لیتر گلاب به دست می آید. در گذشته از ظروف مسی برای گلاب گیری استفاده می شد ولی امروزه جهت رعایت مسائل بهداشتی و مزیت های روش صنعتی از ظروف تمام استیل استفاده می شود.
یادآور می گردد سیستم گلاب گیری در اکثر نقاط کشور ما یک سیستم نیمه تمام محسوب شده چراکه در فرآیند فراوری گل محمدی محصول اصلی که اسانس می باشد قابل استحصال نمی باشد. به عنایت به این که از هر ۳ تن گلاب سنگین ۱ کیلو اسانس تام بدست می آید در صورت تجهیز و تکمیل چرخه گلاب گیری و با تزریق مجدد گلاب در روی گل ها بجای آب می توان از هر ۱ تن گل تر ۱ کیلو اسانس تام بدست آورد.
مشخصاتتان را وارد کنید 