موارد مصرف سورگوم و طبقه بندی زراعی سورگوم
موارد مصرف دانه سورگوم مشابه با مصارف ذرت و جو است و از آن به عنوان غذای انسان و تهیه خوراک برای دام و طیور و همچنین در صنایع نشاسته و الکل سازی استفاده می شود. ترکیبات شیمیایی دانه سورگوم بسته به ارقام مختلف، متفاوت است. میزان پروتئین آن از 8 تا 16درصد تغییر می کند و ارقام تجارتی دارای ۱۰ تا ۱۳ درصد پروتئین هستند.
مقادیر لیزین، میتونین، فیبر خام، خاکستر و فسفر سورگوم به طور متوسط مشابه ذرت است. از سورگوم در کشورهای پیشرفته برای خوراک دام و طیور استفاده می شود. اگر ۵۰ درصد خوراک ماکیان از سورگوم دانه ای تشکیل شده باشد، باعث بهبود صفات کیفی نظیر کاهش چربی محوطه بطنی و افزایش کیفیت گوشت در مرغ های گوشتی می شود. وضعیت سطح زیر کشت سورگوم در دنیا و ایران سطح زیر کشت سورگوم در جهان در سال 2017 حدود 40 میلیون هکتار بود. حدود 90 درصد سطح زیر کشت در دنیا مربوط به سورگوم دانه ای و مابقی مربوط به سورگوم های علوفه ای است. بیش ترین سطح زیر کشت آن در جهان در مناطق گرم و خشک قرار دارد. مهم ترین کشورهای تولیدکننده آن در جهان شامل هند، چین، آمریکا، آرژانتین، استرالیا و سودان است. سطح زیر کشت سورگوم در ایران در سال 1397 حدود 37 هزار هکتار بود. عمده سطح زیر کشت سورگوم در ایران به ارقام علوفه ای اختصاص دارد. سورگوم هم اکنون در اغلب مناطق گرم و خشک ایران و بعضی از مناطق مرطوب از جمله بنادر جنوب کشت می شود.
طبقه بندی زراعی سورگوم
سورگوم علوفه ای
چنان که از نام آن برمی آید، از سورگوم علوفه ای به منظور تولید سیلاژ علوفه ای، چرای مستقیم یا برداشت به صورت علوفه تر یا خشک استفاده می شود. سورگو م های علوفه ای دارای ساقه هایی با ارتفاع بلند هستند که داخل ساقه آن ها مقداری قند تشکیل و ذخیره می شود. واریته های پرعملکرد در شرایط آب وهوایی مناسب در ایران طی 2 تا ۳ چین ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن در هکتار علوفه تر با 20 تا 25 درصد ماده خشک تولید می کنند. میزان پروتئین سورگوم علوفه ای بسته به ارقام مختلف متفاوت است و از 9 تا 18درصد تغییر می کند. وجود قند در ساقه در بهبود کیفیت علوفه به خصوص در سیلوکردن مؤثر است. روش های مختلف مصرف سورگوم علوفه اي و علفي به صورت علوفه خشک، علوفه تر، سیلویی و چرای مستقیم است.
روش های مصرف سورگوم علوفه ای
1- سیلویی: سورگوم یکی از علوفه های مناسب برای تولید سیلاژ است. در روش سیلویی، علوفه بعد از طي مراحل تخمیر به مصرف دام مي رسد. کیفیت سیلاژ در ارقام جدید سورگوم معادل ذرت است و حتی در بعضی از معیارها ( مثل مواد معدنی ) بهتر از ذرت است. شایان ذکر است که در سیلاژ ارقام قدیمی سورگوم میزان لیگنین بالا و مقدار انرژی کم است؛ ولی در ارقام جدید این مشکلات وجود ندارد. زمان برداشت علوفه به شدت می تواند ارزش غذایی سیلاژ را تحت تأثیر قرار دهد. بهترین زمان برداشتِ سورگوم برای تولید سیلاژ، مرحله خمیری نرم است. برداشت علوفه زمانی که بیش ازحد مرطوب یا خیلی خشک باشد، سبب آسیب به سیلاژ می شود. برداشت زودهنگام سورگوم علوفه ای ( با رطوبت بالا ) باعث ایجاد رواناب در کف سیلو می شود و هدرروی مواد معدنی موجود در علوفه را به همراه دارد. برداشت دیرهنگام سورگوم علوفه ای ( با رطوبت پایین ) ، از تخمیر مناسب و فعالیت باکتری های مؤثر در آن جلوگیری می کند.
2- علوفه تر: در اين روش محصول سورگوم علوفه اي برداشت می شود و در خارج از مزرعه به خصوص در اصطبل ها مورد استفاده دام قرار مي گيرد. مناسب ترین زمان برداشت علوفه سورگوم در ارقام زودرس در مرحلۀ شروع گل دهی و در ارقام متوسط رس و دیررس در ارتفاع 150 تا 200 سانتی متری بوته هاست ( حدود 70 روز پس از کاشت برای چین اول و 50 روز پس از اولین چین برداری برای برداشت دوم ) . همچنين سورگوم علوفه اي می تواند برای تغذیه ماهی های پرورشی استفاده شود.
3- علوفه خشک: در اين روش سورگوم علوفه اي را بعد از برداشت، خشك و بسته بندی مي كنند تا در فصل زمستان مورد استفاده احشام قرار گيرد. مناسب ترین زمان برداشت علوفه سورگوم در ارقام زودرس در مرحلۀ شروع گل دهی و در ارقام متوسط رس و دیررس در ارتفاع 150 تا 200 سانتی متری بوته هاست ( حدود 70 روز پس از کاشت برای چین اول و 50 روز پس از اولین چین برداری برای برداشت دوم.)
4- چرای مستقيم: زماني كه ارتفاع سورگوم علوفه اي به حدود یک متر برسد، به طور مستقيم در مزرعه مورد چراي احشام قرار مي گيرد و بعد از اتمام چرا مجددا کوددهی و آبياري مي شود تا در چين بعدي مورد چراي مستقيم يا چين برداري قرار گيرد. برای تأمين علوفه سبز در فصل زراعي سورگوم مي توان مزرعه را بسته به ميزان نياز به قطعات مختلف تقسيم كرد و هر قطعه را در تاريخ هاي مختلفی مثلاً به فاصله زماني یک هفته يا ده روز كشت کرد و بعد از رسيدن ارتفاع بوته ها به یک متر، قطعات را بر اساس ترتیب تاریخ کاشت، مورد چرای دام ها قرار داد. بعد از اتمام چرا در قطعه اول، دام ها به قطعه دوم منتقل می شوند و قطعه اول مجددا کوددهی و آبياري مي شود و بعد از چراي قطعه آخر، چرخه بعدي از قطعه اول مجددا شروع مي شود. بسته به شرايط آب وهوايي ممكن است اين چرخه چندين بار تكرار شود. در بعضی از ارقام زمانی که دانه سورگوم آماده برداشت می شود، ساقه و برگ این گیاه هنوز سبز و آبدار است که با توجه به کمبود علوفه در ایران می توان از آن ها به جای علوفه استفاده کرد. در کشورهای پیشرفته این بقایا را با ماشین آلات خرد می کنند و به خاک برمی گردانند و به این ترتیب ضمن افزایش کیفیت خاک از فرسایش بادی و آبی نیز جلوگیری می شود.
سورگوم دانه ای
سورگوم دانه ای در کشورهای پیشرفته برای خوراک دام و طیور استفاده می شود. این دانه ها دارای ماده ای به نام تانن هستند و اگر میزان تانن در دانه کم تر از ۲ درصد باشد، به عنوان نوعی عامل مثبت تغذیه ای محسوب می شود. مقادیر بالاتر از ۲ درصد تانن می تواند به عنوان نوعی عامل ضد تغذیه ای برای حیوانات ( به خصوص برای تک معده ای ها ) باشد. میزان تانن ارقام موجود در کشور کم تر از ۱ درصد و در ارقام اصلاح شده درا یران کم تر از 5/ 0 درصدا ست. امروزه تانن در تغذیه نشخوارکنندگان باعث جذب بیش تر پروتئین و نشاسته خوراک دام می شود و به عنوان نوعی آنتی اکسیدان و آنتی بیوتیک طبیعی عمل می کند و ضمن پیشگیری از عارضه اسیدوز باعث افزایش تولید شیر، درصد چربی، پروتئین و لاکتوزشیر می شود.
عملکرد سورگوم دانه ای بسته به ارقام مختلف، حاصلخیزی خاک و شرایط آب وهوایی از 2 تا 11 تن در هکتار متغیر است و عملکرد ارقام اصلاح شده در ایران بین 5 تا 11 تن در هکتار متغیر است.
سورگوم علفی
سورگوم علفی ساقه هایی نازک دارد که به استثنای سیلوکردن، سایر موارد مصرف سورگوم علوفه ای را داراست. این رقم اغلب در چراگاه ها کاشته می شود و پس از تولید گل به مصرف دام می رسد.
سورگوم قندی
در ارقام سورگوم قندی درصد قند موجود در ساقه بیش تر از سایر ارقام است. ارقام قندی دارای بوته هایی با ارتفاع نسبتاً بلند هستند که پس از رشد بوته ها در ساقه آن ها قند تشکیل می شود. سورگوم شیرین غالباً برای تولید شیره سورگوم کشت می شود. برخلاف سورگوم دانه ای، این سورگوم بیش تر برای تولید ساقه ( و نه دانه ) کشت می شود و مانند نیشکر یا چغندرقند برای تولید شربت از آن استفاده می شود. از شیره سورگوم می توان به صورت شربت در کمپوت سازی، نوشابه سازی، داروسازی و سایر صنایع استفاده کرد. از این محصول برای تولید مواد شیمیایی و بیوسوخت نیز استفاده می شود. مزیت شربت سورگوم در کمپوت سازی این است که چون به راحتی کریستالیزه نمی شود، شکرک نمی زند. کشت وکار سورگوم شیرین در مقایسه با نیشکر و چغندرقند خیلی راحت و کم هزینه است، ولی استحصال قند از آن در مقایسه با آن ها خیلی پرهزینه است؛ بنابراین هنوز کشت وکار آن به عنوان تولید قند مقرون به صرفه نیست و نیاز به تحقیقات بیش تری دارد. به علت محتوای بالای قند در ساقه ها، سورگوم شیرین برای سیلوکردن به صورت خالص یا به صورت مخلوط با سایر گیاهان بسیار مناسب است.
سورگوم جارویی
سورگوم جارویی دارای ارتفاع متوسط و ساقه های توپر به شکل استوانه ای و سفت است. این سورگوم بلندترین گل آذین را در بین انواع سورگوم ها دارد و ارزش اقتصادی آن به نوع و مرغوبیت گل آذین ها بستگی دارد. دانه های سورگوم جارویی دارای پوسته های سفت و سخت و میزان تانن بالا هستند و از نظر تغذیه دام و طیور دارای محدودیت اند. این نوع به علت دارا بودن گل آذین های پهن و بزرگ برای تهیه جارو کاشته می شود.
سورگوم مومی
به دلیل وجود موم زیاد روی ساقه ها و برگ های آن برای تهیه موم از آن استفاده می شود و در پودرهای آرایشی گران قیمت نیز کاربرد دارد.
پاپ سورگوم
از دانه این نوع سورگوم به صورت شکفته و به عنوان آجیل استفاده می شود.
سورگوم بیوماس
ارقام سورگوم بیوماس در یک فصلِ رشد می توانند به ارتفاع شش متر برسند؛ بنابراین توانایی تولید حجم بالایی از بیوماس را نسبت به دیگر ارقام سورگوم دارا هستند. این ارقام برای تولید مقادیر بالای بیوماس و بدون توجه به تولید دانه اصلاح شد ه اند. از این ارقام برای تولید بیوانرژی ( بیواتانول ) استفاده می شود.
سورگوم دومنظوره دانه ای - علوفه ای
در این ارقام قابلیت تولید دانه و علوفه به طور هم زمان وجود دارد و تقریباً نیمی از کل زیست توده در این ارقام به علوفه ساقه و برگ اختصاص دارد. با توجه به خاصیت سبزمانی در سورگوم دومنظوره دانه ای- علوفه ای، در یک کشت هم تولید دانه و هم تولید علوفه امکا نپذیر است. در این ژنوتیپ های سورگوم حتی پس از رسیدن فیزیولوژیکی دانه، برگ ها و ساقه ها سبزند و کیفیت علوفه مطلوبی دارند. این ارقام می توانند به صورت علوفه تازه مصرف شوند یا با برداشت در زمان مناسب ( اواخر مرحلۀ خمیری نرم ) و داشتن درصد ماده خشک بیش تر برای مصرف به عنوان علوفه سیلویی استفاده شوند. علاوه بر این در صورت نیاز به دانه سورگوم می توان برداشت را در مرحلۀ رسیدگی فیزیولوژیک دانه ها انجام داد و به سبب خاصیت سبزمانی در این ارقام، از علوفه سبز باقی مانده هم بهره برد. کاشت سورگوم دومنظوره دانه ای- علوفه ای به کشاورز امکان می دهد که بر اساس مزیت اقتصادی و تقاضای بازار، زمان برداشت محصول خود را انتخاب کند.
مشخصاتتان را وارد کنید 