تأثیر طول روز و شدت نور در مزرعه سیب زمینی

نور یکی از مهمترین عوامل موردنیاز برای فتوسنتز و رشد گیاهان است. بر این اساس میزان رشد تا حدود زیادی به مقدار تشعشع دریافت شده توسط گیاه بستگی دارد. به طور کلی در مزرعه سیب زمینی در طول دوره رشد گیاه، جذب تشعشع خورشیدی توسط کانوپی طی چهار مرحله یا فاز انجام می شود.

در فاز صفر یعنی مرحله کاشت تا سبز شدن، گیاه نوری را جذب نمی کند و اصولاً میزان رشد جوانه ها به درجه حرارت خاک بستگی دارد. در این فاز بدیهی است که ماده خشک افزایش پیدا نمی کند.

54,000 تومان108,000 تومان مجموعه آموزش کاشت سیب زمینی

 فاز اول دوره زمانی بین سبز شدن (50 درصد گیاهان سبز شده اند ) تا آغاز غده دهی را شامل می شود. طول این مرحله یا فاز به سرعت نمو تا مرحله آغاز غده دهی بستگی دارد.

فاز دوم جذب تشعشع خورشیدی توسط کانوپی، دوره زمانی بین آغاز غده دهی و مرحله ای از رشد را شامل می شود که حدود 90 تا 100 درصد ماده خشک حاصل از فتوسنتز به طور روزانه به غده ها اختصاص می یابد. طول فاز دوم به سرعت نسبی رشد غده ها که تعیین کننده چگونگی تسهیم ماده خشک بین غده ها و سایر بخش های گیاه است، بستگی دارد.

طول فاز سوم با سرعت پیر شدن برگ ها و رسیدن به مرحله پایان رشد گیاه تعیین می شود.

بیشترین مقدار جذب تشعشع در سیب زمینی زمانی اتفاق می افتد که طول دوره زندگی گیاه با طول فصل رشد گیاه زراعی در منطقه هماهنگ باشد. در این باره شایان ذکر است که کشاورزان با انتخاب رقم مناسب می توانند بین طول دوره رشد گیاه زراعی و طول فصل رشد در منطقه هماهنگی ایجاد کنند. بر این اساس یکی از مهمترین معیارهای استفاده از ارقام زودرس یا دیررس همین موضوع هماهنگی طول دوره رشد گیاه با فصل رشد منطقه است. البته میزان آب در دسترس زارع یا مدیریت تغذیه و بهداشت گیاه از نظر مقابله با آفات و امراض نیز در آن مؤثر است. به هرحال تعدادی از عوامل غیرزنده محیطی نظیر میزان دسترسی به نیتروژن و آب و نیز سرمای دیررس در ابتدی فصل رشد یا سرما و یخبندان زودرس در انتهای فصل رشد موجب ازبین رفتن گیاه و کاهش میزان پوشش خاک توسط سیب زمینی و درنتیجه کاهش میزان جذب تشعشع خورشیدی می شود. سیب زمینی از نظر غده دهی و همچنین گل دهی گیاهی روزکوتاه به شمار می آید؛ اما در این ارتباط اثر متقابل شدیدی بین ژنوتیپ و محیط وجود دارد. بر این اساس تغییر در طول روز از روزهای کوتاه به روزهای بلند، تغییراتی را در رشد گیاه از نظر مرفولوژی و غده زایی ایجاد می کند. محققان فتوپریود ( واکنش به طول روز) را عامل القاکننده زمان آغاز غده دهی در سیب زمینی دانسته اند. با افزایش درجه حرارت در محدوده معین، رشد و نمو بوته های سیب زمینی بهبود می یابد. بااین حال افزایش طول روز از 12 به 16 ساعت موجب به تأخیرافتادن آغاز مرحله استولون زایی و آغاز غده دهی و نیز موجب کاهش تعداد غده ها می شود. اما این افزایش طول روز در شرایطی که طول فصل زراعی زیاد باشد و امکان افزایش طول دوره رشد سیب زمینی فراهم باشد، می تواند موجب افزایش عملکرد غده شود.  رشد شاخ و برگ سیب زمینی در شدت های نور کمتر، تحریک می شود و رشد غده به تأخیر می افتد؛ ولی در شدت های بالاتر نور، غده دهی زودتر آغاز می شود. لذا غده های تولیدشده، وزن خشک بالاتری و عملکرد بیشتری دارند. در شدتهای بسیار بالای نور، گیاه بسرعت از بین می رود. به همین دلیل، وزن غده ها کاهش می یابد. ازاین رو اختاف شدت نور در مناطق مرتفع و پست ممکن است بر رشد مؤثر باشد. میزان غده دهی در شدت های بیشتر نور افزایش می یابد. به نظر می رسد شدت بالای تابش نور خورشید، باعث افزایش غلظت کربوهیدراتها در رأس استولون شود. اگر در سیب زمینی سهم بیشتری از ماده خشک تولیدی روزانه به غده ها منتقل شود، سهم برگ ها و اندام های هوایی از مواد فتوسنتزی کمتر است و بدین ترتیب گیاه به مرحله رسیدگی نزدیک تر می شود. در این صورت زمانی که کل ماده خشک تولیدی روزانه در گیاه به غده ها اختصاص یابد، رشد برگ ها متوقف می شود و پس از یک دوره زمانی که به درجه حرارت بستگی دارد، اندام های هوایی گیاه از بین می روند. بنابراین درصورتی که آغاز غده دهی زودتر فرا برسد، تسریع انتقال مواد فتوسنتزی به غده ها، به رسیدگی زودتر گیاه منتهی می شود.

در سیب زمینی طول مرحله سبزشدن تا آغاز غده دهی بشدت به تشعشع و درجه حرارت بستگی دارد. درخصوص طول مرحله آغاز غدهدهی تا پرشدن غده ها نیز وضعیت به همین گونه است، یعنی تشعشع و درجه حرارت در تعیین مدت آن نقش دارند؛ اما این نقش کمتر است. در مرحله بعدی یعنی پرشدن غده ها تا مرحله رسیدگی نیز افزایش درجه حرارت و شدت بالای تشعشع موجب کوتاه شدن مدت این مرحله می شود. طول روز اثر درخور توجهی بر رشد سیب زمینی دارد، به طوری که در روزهای کوتاه، سیب زمینی سریعتر وارد مرحله غده دهی می شود و علاوه بر آن استولون ها کوتاه و اندام های گیاه نیز کوچکتر می شود. در مقابل در روزهای بلند غده دهی به تأخیر می افتد و تعداد آن نیز کاهش می یابد. در شدت نور بیشتر نیز غده دهی سریعتر اتفاق می افتد و گیاه در فرصت زمانی کوتاه تری به حداکثر ارتفاع خود می رسد. در چنین شرایطی در قیاس با شدت نور کمتر، عملکرد بیشتر می شود.