سویا کاشت و تولید سویا و اهمیت سویا
سویا گیاهی دو لپه، یک ساله از خانواده لگومینوز و یک گیاه زراعی بسیار مهم در سطح جهان است. دانه سویا از نظر روغن (تقریباٌ 20 درصد) و پروتئین (تقریباٌ 40 درصد) غنی است. سویا تحت سیستم های زراعی متنوعی کشت داده می شود. بین گیاهان روغنی، سویا دارای بیشترین میزان پروتئین و بیشترین درآمد ناخالص است.
منشأ اولیه سویا و کشورهای برتر در کاشت سویا
منشأ اولیه کشت سویا چین میباشد. طی نیمه اول قرن بیستم، چین بزرگترین تولید کننده و صادر کننده سویا در سطح جهان بود. اگرچه کشت سویا به بالغ بر 5000 سال قبل برمی گردد، ولی توسعه قابل توجه سطح کشت تنها از حدود 200 سال قبل اتفاق افتاده است. در دهه 1950 میلادی تولید سویا به سرعت در ایالات متحده آمریکا توسعه پیدا نموده و در حال حاضر ایالات متحده آمریکا، بزرگترین تولید کننده سویا در سطح جهان می باشد. در دهه 1970 میلادی تولید سویا در برزیل توسعه یافت و این کشور در حال حاضر دومین تولید کننده سویا در سطح جهان است. سپس، تولید سویا به سرعت در آرژانتین گسترش یافت، که در حال حاضر سومین کشور تولید کننده سویای جهان می باشد . این کشورها، نه تنها بزرگترین تولیدکنندگان سویا در سطح جهان هستند، همچنین بزرگترین صادرکنندگان سویا نیز می باشند. کل تولید جهانی سویا در سال 2013 حدود 261 میلیون تن بود، که آمریکا با 32 درصد، برزیل با 29 درصد، آرژانتین 19 درصد ، چین 5 درصد، هند 4 درصد بیشترین تولیدکننده های جهان بوده اند. در ایران، سطح زیر کشت سویا در سال های اخیر 60 تا 80 هزار هکتار بود که حدود 85 درصد آن آبی و 15 درصد دیم بوده است. استان گلستان با حدود 75 درصد سطح کشت سویا کشور، بیشترین سطح و استان های مازندران و اردبیل به ترتیب با 13 و 10 درصد سطح سویا کشور، مقام های دوم و سوم را به خود اختصاص دادند.
فواید سویا
علاوه بر اهمیت سویا به عنوان یک گیاه دانه روغنی، این گیاه دارای فواید دیگری نیز است. نقش این گیاه در بهبود خصوصیات خاک از طریق سیستم ریشه ای راست و عمیق آن، ترکیب بقایای گیاهی نظیر برگ های ریزش یافته، حفظ رطوبت به دلیل شاخ و برگ آن، افزایش نیتروژن خاک از طریق تثبیت بیولوژیکی نیتروژن و ارتقاء سلامت بیولوژیکی خاک از همان ابتدا مشخص بود. تحمل به خشکی، نقش آن در بهبود حاصلخیزی خاک و ماهیت لگوم بودن آن سبب شده تا گیاه سویا برای قرار گرفتن در بسیاری از سیستم های زراعی و تناوبی مناسب باشد. یکی از مهمترین ویژگی های سویا، قابلیت آن در تثبیت بیولوژیکی نیتروژن با کمک باکتری برادی رایزوبیوم در گره های ریشه است. این موضوع سبب شده که نیاز گیاه سویا به کود معدنی نیتروژن کم باشد. مقدار نیتروژن تثبیت شده توسط سویا با توجه به شرایط آب و هوایی طی دوره رشد، شرایط خاک، فعالیت های زراعی، ژنوتیپ و نظایر آن، متفاوت است. در نیم قرن گذشته سویا از نظر میزان تولید پس از گندم و ذرت در رده سوم و از نظر ارزش پس از ذرت در رده دوم جهانی قرار داشته است. کشت این گیاه به دلیل تثبیت بیولوژیکی نیتروژن موجب تقویت خاک های زراعی می گردد. از دانه این گیاه 75 نوع محصول تجاری مختلف استحصال می شود که می توان به فرآورده های لبنی مانند شیر، پنیر، مارگارین، داروهایی ضد پوکی استخوان و ضد سرطان، نوشیدنی ها و شکلات اشاره کرد.
تاثیر شدت نور و طول روز و شب در کاشت سویا
سویا به عنوان یک گیاه روز کوتاه شناخته شده است. طول دوره تاریکی عامل کنترل کننده واکنش نوری گیاه است. سایر عوامل محیطی ممکن است که بر این واکنش گیاه اثر گذارند ولی به شدت اثر مجموع دوره تاریکی عمل نمی کنند. اختلاف در طول روز سبب اختلاف در زمان گلدهی، ارتفاع بوته، وزن دانه، تعداد شاخه و غیره می شود. به طور کلی طول روز بحرانی برای گلدهی سویا حدود 12 ساعت است، اما این مساله در واریته های مختلف سویا بسیار متغیر است به طوری که بسیاری از واریته های سازگار با عرض های شمالی در طول روزهای کمتر از 16 تا 18 ساعت گل می دهند، البته در این گیاهان نیز با کوتاه تر شدن روزها، گلدهی زودتر رخ می دهد. بنابراین انتخاب ارقام مورد کشت در هر منطقه و برای هر تاریخ کاشت از اهمیت خاصی برخوردار است. گلدهی واریته های مناطق گرمسیر نسبت به واریته های مناطق معتدله در اثر طول روز 12 تا 14 ساعت، شدیدتر به تعویق خواهد افتاد و افزایش طول روز از 10 ساعت به 14 ساعت سبب تاخیر در گلدهی واریته های مناطق گرمسیری می شود، ولی طول روز 16 ساعت اثر اضافی ناچیزی خواهد داشت. واریته ها در مناطق معتدله، با ازدیاد طول روز از 12 ساعت به 16 ساعت به طور نسبی دیرتر به گل خواهند نشست. طول روز بلندتر گلدهی را بیشتر به تاخیر انداخته و معمولا باعث تولید گل های زیادتری خواهد شد ولی درصد ریزش گل و غلاف را افزایش می دهد. روزهای کوتاه در زمان گلدهی سبب تسریع بلوغ گیاه می شود. در سویا مجموع طول روزهای از کاشت تا رسیدن با افزایش طول روز افزایش می یابد.
تاثیر حرارت و دما در کاشت سویا
حرارت بر بسیاری از مراحل رشد سویا اثر دارد و عواملی مانند میزان ابرناکی، زاویه تابش و ارتفاع آن و رطوبت بر حرارت بوته ها اثر می گذارند. حداقل و حداکثر درجه حرارت برای جوانه زنی بذر به ترتیب 5 و 40 درجه سانتی گراد است. در 30-25 درجه سانتی گراد بذور به راحتی و به سرعت جوانه خواهند زد و معمولاً در این درجه حرارت رشد بوته ها و تعداد غلاف حاصل در حد بسیار مطلوبی خواهد بود. در رابطه با گلدهی نیز درجه حرارت کمتر از 24 درجه سانتی گراد، به ازای هر 5/0 درجه کاهش حرارت حدود 2 تا 3 روز تاخیر در زمان گلدهی ایجاد خواهد شد و افزایش آن تا 32 درجه سبب تسریع در گلدهی می شود. حرارت بیش از 32 درجه سانتی گراد سبب کاهش رشد سویا شده و درجه حرارت های بالای 40 درجه سانتی گراد اثر منفی بر تشکیل گره، و رشد میانگره و تشکیل گل نشان می دهد. حرارت بین 40 تا 46 درجه سانتی گراد سبب ریزش شدید غلاف ها می شود. درجه حرارت بالا طی دوره رویش به خصوص در مراحل رسیدن دانه سبب بالا رفتن درصد میزان دانه های مرده می شود. هوای گرم و رطوبت نسبی زیاد بعد از رسیدن فیزیولوژیکی و به عبارت دیگر قبل از برداشت محصول، برای کیفیت بذر مضر است. برای داشتن بذری با کیفیت خوب باید زمان برداشت، هوا نسبتاً خنک باشد. وجود درجه حرارت بالا در زمان رشد دانه، سبب به وجود آمدن بذوری با پوسته سخت می شود. معمولاٌ در دماهای 30-25 درجه سانتیگراد رشد بوته، گل و غلاف در حد مطلوبی خواهد بود. حرارت بیش از 32 درجه سانتیگراد سبب کاهش رشد سویا شده و درجه حرارت های بالای 38 درجه سانتی گراد (و گاهاً 35 درجه سانتیگراد) اثر منفی بر تشکیل گره، رشد میانگره و تشکیل گل و غلاف دارد. حرارت بیش از 38 درجه سانتی گراد سبب ریزش شدید گل ها و غلاف ها می شود. تثبیت نیتروژن هوا و تشکیل گره های تثبیت کننده در سویا نیز شدیداً تحت تاثیر حرارت خاک است. رشد باکتری ریزوبیوم ژاپونیکوم در حرارت 35 درجه سانتی گراد محدود شده و در درجه حرارت حدود 27 درجه در حداکثر سرعت، صورت خواهد گرفت.
خاک مناسب کاشت سویا
سویا می تواند در برابر طیف وسیعی از بافت های خاک رشد نماید ولی بافت متوسط خاک را ترجیح می دهد . فشردگی خاک سبب کاهش رشد ریشه و کاهش تشکیل گره های تثبیت کننده نیتروژن می شود و عملکرد را کاهش می دهد در خاکهای لومی کاملاً زهکشی شده حاصلخیز، بیشترین محصول را تولید می نماید. به طور کلی سویا در مناطقی که ذرت به عمل می آید، محصول خوبی به بار خواهد آورد. سویا خاک های نسبتاً اسیدی تا کمی قلیایی (با pH حدود 7-8/5 ) را می پسندد، ولی مطلوب ترین pH برای آن 5/6-6 می باشد. خاک های اسیدی فعالیت میکروبی غده و نیز قابلیت در دسترس بودن منیزیوم و کلسیم را کاهش می دهند. مقاومت سویا در برابر شوری، کم و کمتر از نصف مقاومت پنبه و کمی بیشتر از اکثر واریته های ذرت است. سویا بیش از دیگر حبوبات به مواد غذایی نیاز دارد.
مشخصاتتان را وارد کنید 